Çalışan Çocuklar İçin Bir Toplum Örgütü Düşü Bir Model
Türkiye’nin “çağdaşlaşma” uğraşı, toplumun, örgütleri aracılığıyla bu eyleme katılması ve giderek ağırlığını koyması çizgisinde gelişmektedir. Bu çizgide, toplum örgütleri (sendikalar, kooperatifler, dernekler, vakıflar, özel araştırma enstitüleri vb), devletten bağımsızlıklarını arttırmak istemekte, işlevlerinde de değişimler ortaya koymaktadırlar. Bu, toplum örgütlerindeki yeni çizgi arayışının ürünüdür.
Fişek Sağlık Hizmetleri ve Araştırma Enstitüsü, çağımızda, insanın çok yönlü sağlık sorunlarına bilimsel ve toplumcu yaklaşımı getiren ve çözüm yollarını sergileyen toplum hekimliği öğretisinin izleyicisidir.
Uygulama’da ise çeşitli toplum örgütleriyle birlikte yürütülen, toplum hekimliği eylemleri ve küçük sanayi sitelerinde sağlık-sosyal birim çalışması (Fişek Modeli) ile unutulmuş, kendi sağlığını hiçe sayan yoksul işçi kesimine (ve çalışan çocuklara) katkıda bulunmaya çalışmaktadır.
1982 yılında yürütülmeye başlanan ve 1986 yılında sonuçlarıyla ilgili ilk değerlendirmelerin yayınlandığı1 model çalışması dışında, ülkemizde küçük işyerlerine yönelik sağlık hizmeti götürme çabası olmamıştır. Bu model çalışmasının en önemli özelliklerinden biri, harcamaların işveren katkısıyla karşılanmasıdır. İşverenlerin, modele katkılarını belirleyen tek ölçüt, hizmetten yararlanan ve o işyerinde çalışan yetişkin işçi sayısıdır.
Fişek Enstitüsü’nün ILO/IPEC katkılarıyla geliştirdiği ve dört ilde (Ankara, İstanbul, İzmir, Denizli) oluşturduğu uygulama odakları, her şeyden önce, bir “düş”ün gerçekleşebilir olduğunu göstermiştir. Birbirinden çok farklı koşullardaki illerde elde edilen bu sonuç, toplumun “yararlı ve iyi uygulamalara” özlemini de ortaya koymaktadır. Bu değerlendirmeyi paylaşanlar, yalnızca hizmetten yararlananlar değildir. Uygulama çalışmaları, TC Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı HABİTAT II Koordinasyon Birimi’nce, Birleşmiş Milletler’e “En İyi Uygulama-Best Practice” adayı olarak önerilmiş; “Cumhurbaşkanlığı Takdir Belgesi” kazandırmıştır.
Çocuk çalıştıran küçük işyerlerine yönelen çalışma, çocuğa olan bu vurgusunu, toplumun vefa borcu kavramı ile açıklamaktadır. Yaşıtları, kamu kaynaklarından yararlanarak öğrenimlerini sürdürürken, çalışan çocuklar, kendileri vergi üretmektedirler. Çocukluklarına yaşama olanağı sunamayan toplumun, onlara, bir vefa borcu olmak gerekir. İşte Fişek Modeli, bu vefa borcunu ödemenin bir yolunu topluma önermektedir.
Toplumsal bir ülkünün izleyicisi olan Fişek Enstitüsü, bir toplum örgütü olarak, kendi ilkeleri ile uyuşan bireyler için, bir ilgi ve çekim odağı oluşturmaktadır. Bireylerin tek başına gerçekleştiremeyecekleri “düş”lerini, bir potada eritmeyi ve bir toplum hekimliği eylemine dönüştürmeyi üstlenmektedir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
çocuk işçiliği
toplum örgütleri
işçi sağlığı iş güvenliği
okul hekimliği (çıraklık eğitim merkezleri için)
toplum hekimliği
1:A.Gürhan Fişek: Küçük Ölçekli İşyerlerinde Çalışma Koşullarının Geliştirilmesi İçin Alınabilecek Fizibl Önlem Önerisi, Uluslarası Çalışma Örgütü’ne (ILO) sunulan rapor – Temmuz 1985 (Yayımlanmamış)